'Mensen voelen zich niet meer gehoord’; ‘mensen voelen zich niet meer gerepresenteerd’. Het is dé politieke smartlap van de afgelopen jaren, en eentje die sterk uiteenlopende vertolkers kent. Van populistische leiders all over the world, Gerdi Verbeet en Kim Putters, tot Gert-Jan Segers, de staatscommissie-Remkes, degenen die een omroep voor ‘de ongehoorde Nederlander’ willen en ‘grote’ denkers als Pierre Rosanvallon.
De laatste is een historicus en socioloog die al vanaf de jaren zeventig de democratie bestudeert, aldus NRC op 8 november jl. in een interview met de Fransman. Een paar dagen eerder drukte Trouw een vraaggesprek met hem af. En ook De Groene Amsterdammer sprak vorige maand uitgebreid met Rosanvallon, die vindt dat in diverse democratische landen ‘de politiek disfunctioneert’ en van wiens hand onlangs het boek De democratie denken verscheen.
In elk van deze interviews kwam naar voren dat de democratisch-rechtsstatelijke gewoonte om mensen politiek te vertegenwoordigen volgens Rosanvallon problematisch is geworden. Wereldwijd, zei hij, geven mensen uiting aan ‘democratische teleurstelling’. (‘Mensen voelen zich vergeten, onbegrepen, ongezien.’) En die teleurstelling hangt naar zijn idee nauw samen met het feit dat de samenleving zich niet meer laat beschrijven in termen van heldere sociale groepen.
‘We zijn naast groepslid ook steeds meer een individu. Eigenlijk zien we ons leven zoals vroeger alleen kunstenaars het opvatten. Die hadden elk een eigen en bijzonder bestaan, dat anders was dan dat van anderen. Ons leven is een kunstwerk geworden. Tegelijkertijd wordt die individualiteit van ons steeds minder gezien. Regeringen regeren met statistieken, met gemiddelden. Maar mensen zien zichzelf niet als een gemiddelde’, aldus de socioloog in Trouw.
Enkele andere citaten uit de genoemde bladen:
‘Iedereen heeft een ander verhaal.’
‘Om een land te begrijpen heb je [al die] verhalen nodig.’
‘We moeten [daarom] een politiek uitstippelen gericht op het vergroten van de gemeenschappelijke kennis van de samenleving. Dat heeft ook alles te maken met vertrouwen creëren. Als je niks van iemand weet, kun je hem niet vertrouwen.’
‘Het gaat om erkenning. Zie iedereen als volwaardig mens. Dan kunnen mensen weer trots zijn op zichzelf.’
Om ook zelf iets te betekenen voor mensen die zich binnen de huidige (Franse) democratische samenleving niet gezien voelen én om het sociale vertrouwen te bevorderen, lanceerde Rosanvallon in 2014 het project ‘Raconter la vie’: een inventarisatie van individuele ‘verhalen’ op een website en in boekvorm. Hij wilde zo een ‘parlement van de onzichtbaren’ stichten, ‘een narratieve democratie’ ontwikkelen, als onderdeel van wat hij ‘continue democratie’ noemt: het voortdurend tot expressie brengen van individuele ervaringen en opvattingen, als een aanvulling op de haperende ‘stembusdemocratie’.
In feite meent Rosanvallon dus dat we allemaal heel speciaal zijn geworden en daarom moeilijk meer uit de voeten kunnen met een politiek die particuliere situaties generaliseert. Dat je zo’n hyper-assertieve houding niet per se hoeft te honoreren, lijkt niet in hem op te komen. Integendeel: dit is nu de werkelijkheid, stelt hij, en daarom zou een andere benadering en organisatie van de democratie verstandig zijn. Hoe de politiek daarbinnen met al die verschillende gevallen en wisselende verlangens moet omgaan, is evenwel onduidelijk.
Rosanvallons artistieke mensbeeld en zijn dito strategie om de democratie te vernieuwen, roepen nog wel meer vragen op. Zoals: overdrijft hij de behoefte van mensen aan persoonlijke ‘zichtbaarheid’ niet? Wat houdt ‘erkenning’ (als je staatsburger bent) voor hem nou precies in? En zijn veel noden niet nog altijd voornamelijk bovenindividueel van aard, zodat die in principe heus wel door politieke vertegenwoordigers te agenderen zijn?
Maar ook: gaat de publicatie van levensverhalen werkelijk bijdragen aan een hechtere democratische gemeenschap? Inspiratie voor die gedachte put Rosanvallon uit het verleden: in de negentiende eeuw bijvoorbeeld, zegt hij, wisten sociale bewegingen de solidariteit onder de bevolking aanmerkelijk te vergroten met liederen en poëzie waarin zij de zorgen van mensen benoemden.
Als de huidige maatschappij echter érgens geen gebrek aan heeft, dan is het wel aan human interest. Dankzij films, documentaires, literatuur (fictie en non-fictie), theater, muziek, journalistiek, talkshows, podcasts, series, sociale media, ngo’s en onderzoeksinstituten is er tegenwoordig sprake van een niet aflatende stroom vertellingen van en over mensen in al hun hoedanigheden, in alle denkbare omstandigheden, uit allerlei milieus.
De narratieve cultuur bloeit zelfs zozeer dat ook narcisme, misplaatste openhartigheid, het commercieel te kijk zetten van andermans leed, een zwaar doorgeschoten personalisering van de politieke sfeer en empathische vermoeidheid hiervan kenmerken zijn geworden. Is er politiek gezien dan ook niet eerder behoefte aan betere conclusies, dan aan nog meer gedetailleerde sociale informatie, die bovendien – anders dan Rosanvallon veronderstelt – niet automatisch verbroederend werkt?
Ik zie kortom weinig in het enigszins kokette pleidooi van de Franse socioloog-historicus voor ‘erkenning’ van een ieder. Zinniger lijkt het mij dat politieke partijen maatschappelijke problemen en mogelijke oplossingen serieus in kaart brengen en intelligent verwoorden, dat er goede wetten worden gemaakt en dat mensen behalve in emoties en concrete lotgevallen geïnteresseerd blijven in argumenten en abstracte concepten. Zoals het hartverwarmende idee van een democratische rechtsstaat, ons politiek-juridische systeem dat het besef van pluriformiteit allang in zich draagt, en niet voor niets ‘vertegenwoordiging’ als een centraal beginsel kent.
De laatste is een historicus en socioloog die al vanaf de jaren zeventig de democratie bestudeert, aldus NRC op 8 november jl. in een interview met de Fransman. Een paar dagen eerder drukte Trouw een vraaggesprek met hem af. En ook De Groene Amsterdammer sprak vorige maand uitgebreid met Rosanvallon, die vindt dat in diverse democratische landen ‘de politiek disfunctioneert’ en van wiens hand onlangs het boek De democratie denken verscheen.
In elk van deze interviews kwam naar voren dat de democratisch-rechtsstatelijke gewoonte om mensen politiek te vertegenwoordigen volgens Rosanvallon problematisch is geworden. Wereldwijd, zei hij, geven mensen uiting aan ‘democratische teleurstelling’. (‘Mensen voelen zich vergeten, onbegrepen, ongezien.’) En die teleurstelling hangt naar zijn idee nauw samen met het feit dat de samenleving zich niet meer laat beschrijven in termen van heldere sociale groepen.
‘We zijn naast groepslid ook steeds meer een individu. Eigenlijk zien we ons leven zoals vroeger alleen kunstenaars het opvatten. Die hadden elk een eigen en bijzonder bestaan, dat anders was dan dat van anderen. Ons leven is een kunstwerk geworden. Tegelijkertijd wordt die individualiteit van ons steeds minder gezien. Regeringen regeren met statistieken, met gemiddelden. Maar mensen zien zichzelf niet als een gemiddelde’, aldus de socioloog in Trouw.
Enkele andere citaten uit de genoemde bladen:
‘Iedereen heeft een ander verhaal.’
‘Om een land te begrijpen heb je [al die] verhalen nodig.’
‘We moeten [daarom] een politiek uitstippelen gericht op het vergroten van de gemeenschappelijke kennis van de samenleving. Dat heeft ook alles te maken met vertrouwen creëren. Als je niks van iemand weet, kun je hem niet vertrouwen.’
‘Het gaat om erkenning. Zie iedereen als volwaardig mens. Dan kunnen mensen weer trots zijn op zichzelf.’
Om ook zelf iets te betekenen voor mensen die zich binnen de huidige (Franse) democratische samenleving niet gezien voelen én om het sociale vertrouwen te bevorderen, lanceerde Rosanvallon in 2014 het project ‘Raconter la vie’: een inventarisatie van individuele ‘verhalen’ op een website en in boekvorm. Hij wilde zo een ‘parlement van de onzichtbaren’ stichten, ‘een narratieve democratie’ ontwikkelen, als onderdeel van wat hij ‘continue democratie’ noemt: het voortdurend tot expressie brengen van individuele ervaringen en opvattingen, als een aanvulling op de haperende ‘stembusdemocratie’.
In feite meent Rosanvallon dus dat we allemaal heel speciaal zijn geworden en daarom moeilijk meer uit de voeten kunnen met een politiek die particuliere situaties generaliseert. Dat je zo’n hyper-assertieve houding niet per se hoeft te honoreren, lijkt niet in hem op te komen. Integendeel: dit is nu de werkelijkheid, stelt hij, en daarom zou een andere benadering en organisatie van de democratie verstandig zijn. Hoe de politiek daarbinnen met al die verschillende gevallen en wisselende verlangens moet omgaan, is evenwel onduidelijk.
Rosanvallons artistieke mensbeeld en zijn dito strategie om de democratie te vernieuwen, roepen nog wel meer vragen op. Zoals: overdrijft hij de behoefte van mensen aan persoonlijke ‘zichtbaarheid’ niet? Wat houdt ‘erkenning’ (als je staatsburger bent) voor hem nou precies in? En zijn veel noden niet nog altijd voornamelijk bovenindividueel van aard, zodat die in principe heus wel door politieke vertegenwoordigers te agenderen zijn?
Maar ook: gaat de publicatie van levensverhalen werkelijk bijdragen aan een hechtere democratische gemeenschap? Inspiratie voor die gedachte put Rosanvallon uit het verleden: in de negentiende eeuw bijvoorbeeld, zegt hij, wisten sociale bewegingen de solidariteit onder de bevolking aanmerkelijk te vergroten met liederen en poëzie waarin zij de zorgen van mensen benoemden.
Als de huidige maatschappij echter érgens geen gebrek aan heeft, dan is het wel aan human interest. Dankzij films, documentaires, literatuur (fictie en non-fictie), theater, muziek, journalistiek, talkshows, podcasts, series, sociale media, ngo’s en onderzoeksinstituten is er tegenwoordig sprake van een niet aflatende stroom vertellingen van en over mensen in al hun hoedanigheden, in alle denkbare omstandigheden, uit allerlei milieus.
De narratieve cultuur bloeit zelfs zozeer dat ook narcisme, misplaatste openhartigheid, het commercieel te kijk zetten van andermans leed, een zwaar doorgeschoten personalisering van de politieke sfeer en empathische vermoeidheid hiervan kenmerken zijn geworden. Is er politiek gezien dan ook niet eerder behoefte aan betere conclusies, dan aan nog meer gedetailleerde sociale informatie, die bovendien – anders dan Rosanvallon veronderstelt – niet automatisch verbroederend werkt?
Ik zie kortom weinig in het enigszins kokette pleidooi van de Franse socioloog-historicus voor ‘erkenning’ van een ieder. Zinniger lijkt het mij dat politieke partijen maatschappelijke problemen en mogelijke oplossingen serieus in kaart brengen en intelligent verwoorden, dat er goede wetten worden gemaakt en dat mensen behalve in emoties en concrete lotgevallen geïnteresseerd blijven in argumenten en abstracte concepten. Zoals het hartverwarmende idee van een democratische rechtsstaat, ons politiek-juridische systeem dat het besef van pluriformiteit allang in zich draagt, en niet voor niets ‘vertegenwoordiging’ als een centraal beginsel kent.
RSS Feed
